Kraków – zagrożenia osuwiskowe

Zjawiska ruchów masowych w najprostszy sposób możemy zdefiniować jako zespół ruchów grawitacyjnych, polegających na grawitacyjnym przemieszczaniu w dół stoku powierzchniowych warstw skał, zwietrzeliny oraz gleby. W Polsce (jak i również w Krakowie) najczęstszym efektem wymienionych zjawisk są osuwiska, ale wyróżnić możemy również obrywy, spełzywania, spływy.

Osuwiska natomiast są formą rzeźby terenu które powstają w wyniku przemieszczania materiałów skalnych w dół stoku, wzdłuż powierzchni poślizgu.

                                                                                             Osuwisko w rejonie ul. Sawiczewskich w Krakowie, dzielnica Swoszowice, 2010 r.

Spośród ogólnych przyczyn powstawania osuwisk wymienić należy oddziaływanie czynników zewnętrznych i wewnętrznych, jak również biernych i aktywnych, do których to należą m.in.:

• wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami;
• podcięcie stoku w efekcie oddziaływania czynników naturalnych (erozja, abrazja) lub działalności człowieka;
• nadmierne obciążenie stoku, np. przez budownictwo lub też deponowanie nasypów;
• wibracje związane np. z pracami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami;
• trzęsienia ziemi;
• elementy budowy geologicznej;
• geometria stoku;

(Grabowski i in., 2008 „Instrukcja opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000” – Ministerstwo Środowiska”).

Występowanie osuwisk odnotowuje się na terenie całego kraju, lecz zdecydowana większość osuwisk – ponad 95 %, znajduje się w południowej Polsce na obszarze karpackim, czemu sprzyja budowa geologiczna podłoża a także znaczne deniwelacje terenu. Łączna ilość rozpoznanych osuwisk na terenie naszego kraju przekracza 74 tysiące, natomiast na terenie miasta Krakowa stwierdzono występowanie 379 osuwisk (według stanu na II kwartał 2023 r.). Jednakże oprócz w/w rozpoznanych osuwisk, w obrębie granic miasta, wyznaczono również 130 terenów zagrożonych ruchami masowymi (obszar poza osuwiskiem, na którego terenie możliwe są ruchy masowe w przyszłości).

Spośród wszystkich rozpoznanych osuwisk na terenie miasta Krakowa, 179 sklasyfikowano jako osuwiska nieaktywne – czyli takie w obrębie których nie obserwowano i nie udokumentowano objawów aktywności w ciągu co najmniej ostatnich 50 lat. Pozostałe 200 osuwisk to osuwiska aktywne – będące w ciągłym ruchu, lub których objawy aktywności występowały w trakcie prowadzenia rejestracji albo w ciągu co najmniej ostatnich 5 lat i osuwiska okresowo aktywne – w obrębie którego objawy aktywności występowały w nieregularnych odstępach czasu, w ciągu ostatnich 50 lat

                                                                                              Osuwisko w rejonie ul. Reduta w Krakowie, dzielnica Prądnik Czerwony, 2021 r.

                                                                                                         Osuwisko przy ul. Żabiej, dzielnica Bieżanów-Prokocim, maj 2022 r.

                                                                                                           Osuwisko przy ul. Tetmajera, dzielnica Bronowice, marzec 2023 r.

W obrębie miasta Krakowa wyróżnić możemy 3 główne rejony koncentracji obszarów osuwisk tj.:

• tereny położone na południe od przebiegu Autostrady A4 – najwięcej osuwisk znajduje się
  w południowej części miasta w granicach osiedli: Swoszowice, Zbydniowice, Wróblowice, Rajsko, Kosocice, Soboniowice, Sidzina i Bieżanów (okolice Wzgórza Kaim),
• rejon zachodniej i północno – zachodniej części miasta tj. obszar wzgórza św. Bronisławy
  i Lasu Wolskiego – okolice osiedli Zakamycze, Chełm, Przegorzały, Salwator, Wola Justowska
  i Bielany
• tereny położone w rejonie os. Zesławice i Wzgórz Krzesławickich.

Stan wiedzy

Obecny stan rozpoznania zagrożeń związanych z występowaniem ruchów masowych ziemi wynika
z danych zawartych na  „Mapie osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000, powiat Miasto Kraków, woj. małopolskie”, wykonanej przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB), w granicach Miasta Krakowa, w ramach realizacji III etapu projektu Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO).

Działania realizowane przez Urząd Miasta Krakowa – Wydział Kształtowania Środowiska

Obowiązująca aktualnie ustawa Prawo ochrony środowiska, w art. 110a ust. 1, zobowiązuje Prezydenta Miasta Krakowa do prowadzenia Rejestru terenów zagrożonych ruchami masowymi oraz terenów, na których występują te ruchy.

Rejestr ten jest publicznie dostępny na stronach Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Krakowa

Ponadto zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 04.12.2020 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi, wydanym na podstawie art. 110a ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska, Prezydent Miasta Krakowa prowadzi obserwacje terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy, którą to prowadzi się metodą wizji w terenie albo metodą monitoringu.

                                                                                                                                Jeden z inklinometrów na terenie Krakowa

Wgłębny monitoring instrumentalny (monitoring inklinometryczny), na terenie miasta prowadzony obecnie jest w oparciu o 5 urządzeń zamontowanych w specjalistycznych otworach badawczych i zlokalizowanych w rejonie:

• Wzgórza św. Bronisławy – 3 punkty badawcze, na północnym stoku w rejonie Kopca Kościuszki
  i ul. Sawickiego;
• rejon tzw. Skarpy Nowohuckiej – 1 punkt badawczy (początkowo funkcjonowały 2 otwory badawcze, lecz jeden z punktów został zniszczony;
• rejon ul. Ks. Wujka – 1 punkt badawczy.

Specjalistyczne odczyty prowadzone są od:

• 2013 – wzg. Św. Bronisławy i Skarpa Nowohucka,
• 2019 – rejon ul. Ks. Wujka.

Wszystkie dotychczasowe odczyty oraz wyniki z dokonanych pomiarów udostępnione są na stronie internetowej BIP UMK.

Atlas osuwisk Miasta Krakowa

W związku z coraz bardziej obserwowanym wypieraniem z pamięci przyczyn i skutków katastrofy osuwiskowej z lat 2010 – 2011, która miała miejsce w obszarze Karpackim, gdzie na terenie miasta Krakowa dochodziło również do zniszczeń wywołanych zjawiskami geodynamicznymi, podjęto wspólnie z Państwowym Instytutem Geologicznym – Państwowym Instytutem Badawczym (PIG-PIB) działania dla realizacji wydawnictwa w formie „Atlasu osuwisk Miasta Krakowa„. Sporządzone opracowanie ma służyć dla przeciwdziałania tzw. „amnezji osuwiskowej” oraz wzmocnieniu „świadomości osuwiskowej” mieszkańców miasta, w tym w szczególności powiązanych z terenami zagrożonymi osuwaniem się mas ziemnych. Publikacja autorstwa pracowników PIG-PIB, wydana pod redakcją prof. dr hab. Antoniego Wójcika, została przygotowana na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa – Wydziału Kształtowania Środowiska i stanowi kompleksowe wydawnictwo poruszające problematykę osuwisk w Krakowie oraz jest swoistym podsumowaniem 60-letniej historii badań ruchów masowych na terenie miasta.

Atlas Osuwisk Miasta Krakowa jest dostępny do pobrania na stronie internetowej BIP UMK, natomiast opracowanie to w wersji tradycyjnej (papierowej) można otrzymać w siedzibie Wydziału Kształtowania Środowiska Urzędu Miasta Krakowa, os. Zgody 2, 31-949 Kraków – p. 406, 407 (IV piętro).